Suset fra byen, flatpressa mellom sidene i ei bok 18.12.2018

Det heng mest sannsynleg saman med at eg likar å tru at eg eig mine ord, og så tenkjer eg at alle andre har ein liknande relasjon til sine ord. Så kjenner eg meg tåpeleg, for er ikkje ideen om å eige ord, nett som å seie at det går an å eige lufta i lungene? Har du spytta det ut, er det ikkje lengre ein del av deg. Likevel kjennest ord så personlege. Ord er kroppsdelar som blir hengjande att i lufta etter at dei er uttalt. Ord som blir skrivne blir sett på som meir viktige, sjølv etter at overforbruket av språk steig i den digitale tidsalder. Eg har møtt folk før som har vore redde for å skrive. Dette er første gongen eg kjenner på det sjølv. Og eg likar det. Likar å gjere ting eg ikkje har kontroll på. Ofte seier eg at ein ikkje skal vera redd for ord. At det er viktig å leike med ord. Eg tek leik veldig alvorleg fordi ting det ikkje går an å kødde med, går det ikkje an å ta seriøst.

Eg tok med meg boka di ut i verda, Ane.
Og den likte det.

Første inntrykket av boka handlar ikkje om ord, men om form. Umiddelbart likte eg ikkje formatet, fordi den er vanskeleg å ta med seg. Den er for stor. Den brettar seg utover sidemannen på flyet eller bussen. Eller, er det det som er hensikta; at boka skal konsumerast heime frå, og at den difor er itt for stor til å lesast andre stadar? Kanskje fordi den omhandlar blant anna familie, Oslo, spørsmål kring det personlege og det private, kven som har rettigheitar til sol og det offentlege byrommet. Gjennom å lese boka heime i sitt eige private rom blir ein kanskje meir bevisst sitt eige univers. Sitt eige punkt. Eit punkt som kanskje er markant annleis enn arkitekturen som blir omtalt i teksten med tittel Å bo i drabantby. Sjølv om det står at artikkelen tar for seg fotografiar av boligområde i Skandinavia frå ca. 1930 og fram til i dag, så trur eg at for dei fleste vil ein drabantby (1) framstå som ganske eksotisk. Eller er det berre eg som er bonde som måtte slå blikket ned i skam over å ikkje vite kva ordet «drabantby» betydde før eg leste denne teksten. Eg rakk å spire meg relativt stor før eg fann ut at det eksisterte andre enn studentar som bur i leilegheiter og hyblar. På bygda er vindauge ofte synonymt med auge. Det er vanskeleg å sjå for seg korleis det er å leve med så mange auge rundt seg. Kanskje sluttar ein å sjå når ein har budd lenge i by. Sluttar å la blikket vandre, fordi ein skal ikkje glo på ting, på folk, på auga. Og byen er så full av murar som stoppar blikket. Murar som er fysiske hinder. Og det var som om boka var eit slags hinder, meint å eksistere i ein heim. Innanfor veggar. Bak slike murar. Sjølv om boka yt motstand mot å vera med ut i verda, gjorde eg det likevel. Eg tok først boka med meg på båttur. Så las eg på flyet, og på toget nokre dagar seinare. Fordi eg likar å lese i fart. Likar å stoppe opp, mellom linjene, og glo ut i verkelegheita som passerar utan at eg treng å feste blikket. Som om rørslene utanfor får tankane til å flimre på ein anna måte. At dei får ein ekstra fart, slik at dei kan bli slynga inn i heilt nye spor. Eg tok med meg boka di ut i verda, Ane. Og den likte det. Eg såg òg litt av Oslo frå togvindauget mellom nokre av tekstane. Byen var der heilt på ordentleg med berre eit glas imellom. Men eg gjekk ikkje ut i den, for eg såg den betre gjennom orda i boka.

Først må ein møte veggen, så kan ein gå inn i huset

Er ikkje ord berre eit konstruert system av lyd og teikn, kor ein eigentleg aldri kan vera heilt sikker på å bli forstått? Likevel opplever eg, etter å ha lest boka nokre gonger, at eg forstår ting på nye måtar gjennom dei svarte teikna på sidene. Boka inneheld eit utval av kunstnaren sine tekstar. Somme av dei er filmmanus til videoverk eller lydverk ho har gjord. Andre er samtalar, katalogtekstar, upubliserte tekstar, og refleksjonstekst kring doktorgrad- prosjektet hennar med tittel «Kunst og frihet». Orda har oppstått i hennar kunstnariske praksis. I hennar interessefelt og territorium. Ordbruk handlar kanskje om eit ønske om å dele noko som er for viktig til at ein kan sitje og tygge på det åleine. Tygg ein for lenge på noko, endrar konsistensen seg til ein ikkje lengre har lyst til å ha det i munnen, og så kjem det ut likevel. Somme gonger finn ein ord skrivne på ein måte som gjer at sjølv Trasop skoles grafikksamling blir interessant. Det er noko med språket til Ane Hjort Guttu. Noko som gjer at det ser så enkelt ut å skrive. Men òg noko som gjer at til dømes byen Oslo, eller sola, blir noko anna. Noko anna enn om eg ser sjølv med blikket. Kanskje kan ein seie at det i somme høve kan vera lettare å sjå med ord enn med augo. Særleg når ein skal bytte perspektiv. Hjort Guttu sine ord framstår som om det å skrive er å stable orda etter kvarandre. Beskrive nett det som er der, sett ut frå sin eigen plass, men utan å leggje til personlege meiningar. Ho går seg aldri vill i tankane, men held seg litt distansert i bakgrunnen medan orda blir Lego eller ei togbane som ho puttar saman på rekkje og rad. Kanskje er dette òg den beste måten å insistere på noko. For sjølv når sterke meiningar kjem fram, og dei blir stabla på same måten, kan ein kanskje tru at dei faktisk eksisterer. At det må vera slik. At orda er små modellutgåver av verkelegheita som får plass i flatene i sidene. Eg tillet meg å bruke berre fornamnet til tekstforfattaren. Dette er personlege tekstar. Etter å ha lest dei nokre gonger, har eg blitt litt kjend med litt av Ane sine måtar å sjå verda på. Gjennom noko som pressar seg fram bak orda, opplever eg at ting eg ikkje visste eksisterte, angår meg.

Tekstane hennar går i ringar og banar gjennom dei same fysiske og mentale romma, og kjem ofte attende til dei same utgangspunkta. Men ho skriv ikkje med eit brennande engasjement eller eit personleg språk. Det finst ein distanse i språket hennar. Ho går ikkje ut og inn av ulike perspektiv, og er på ein måte ferdig med refleksjonane før teksten blir skriven. Erfaringane kring eigne prosjekt kjemi same ordlag som sitat og ord kring andre sine arbeid. Det er ingen intensitet i orda. Ingenting som brenn i språket. Alt er sidestilt med heilheita. Engasjementet ligg i insisteringa og tilbakevendinga. Engasjementet kjem fram i noko stille reflektert og påståeleg. Slik er det berre. Og kanskje difor synast det heile som veldig vesentleg. Orda er gjerdepålar som definerer ei linje. Ei linje Ane har gått, kor ho fann andre langs vegen å støtte seg på. Og ho vil at du skal gå den same linja. Fordi det ligg noko langs den vegen som du bør sjå.

Det som bur inni navlen

I teksten Personlig, men ikke privat stiller Ane spørsmål ved grensa mellom det personlege og det private, kva som passar inn, kva som er relevant og kven som får bestemme. Teksten startar med eit sitat av tidlegare professor ved Statens Kunstakademi, Zdenka Rusova, som i eit intervju med Aftenposten fortel om den unge lovande studenten som blei gravid og som visna og stoppa opp som kunstnar. Og at dette var eit resultat av fysiske endringar og hormona i kroppen som påverkar hennar kunstna- riske virke. Eg personleg trur at det heller handlar om fordommane ein blir møtt med. Fordi framleis eksisterer det konservative stemmer innanfor kunstfeltet som meiner at kvinnelege kunstnarar som får barn er mindre seriøse. Mindre opptekne av viktige ting. Det skal mykje til å ikkje visne om ein blir møtt på den måten mange kvinnelege kunstnarar med barn blir møtt. Kanskje står kvinnekroppen sine metaforar i vegen for det å bli teken seriøst. Kanskje har det samanheng med den korte distansen mellom navlen på utsida og sondeforinga (2) gjennom navlen på innsida. Sitatet frå Rusova blir hengjande i lufta på toppen av sida utan kommentarar. Ein kan sjølv trekkje trådane derifrå. Jo Spence sitt arbeid The Picture of Health dreg teksten vidare kring det å vera kvinne og jobbe med tema som ligg nær kroppen. Og inni kroppen. Spence døydde av brystkreft. Ho dokumenterte sjukdomsutviklinga i foto og tekst, som blant anna har blitt vist på documenta 12. Men framleis blir det sett som mindre viktig å synleggjera tema som berre gjeld kvinner. Når eg tenkjer meg om, har eg ikkje sett kunst som tematiserer prostatakreft eller andre «manne-sjukdommar». Er det for kvinneleg å vera engasjert i dei dysfunksjonelle og ikkje seksualiserte sidene av sin eigen kropp? I teksten kjem Ane atter ei gong attende til sine eigne prosjekt saman med sonen, Einar. Me blir presentert for litt av spørsmåla ho dvela ved i starten av prosjektet; blant anna om det risikerte å bli sett på som «kvinnekunst». Og når eg les dette, får eg eit spørsmål i kroppen, som ikkje heilt finn vegen ut i ord. Noko eg ikkje klarar å definere. Noko som gjer at somme som kallar seg feministar ser ned på kvinnelege kunstnarar som har vald å få barn.

Kanskje kunne det ha vore større rom for kritisk sjølvrefleksjon innanfor rammene i teksten om det personlege og det private. Eg saknar litt meir av den indre dialogen som har vore der før konklusjonane kom. At ikkje alt framstod som heilt ferdig. Avslutta. For eg trur, sjølv om eg aldri kan seie at eg veit, at Ane kanskje kjem til å sirkle vidare i større og mindre bogar kring sine punkt. Og knyte dei saman med nye punkt.

Eg tek leik veldig alvorleg, fordi ting det ikkje går an å kødde med, kan ein ikkje ta seriøst

I teksten Kunst jeg husker skriv Ane om kunst som på ulike vis har vore tilstade tidleg i livet hennar. Her skjer det noko med språket. Orda er stabla på same måte som elles, men dei får meir luft kring seg. Orda i denne teksten er kanskje òg enklare enn i dei andre tekstane. Eg heng meg opp i måten den direkte talen og enkelheita understrekar innhaldet. Kanskje er det slik at språk utan poesi kan synast som poetisk, nettopp i mangelen på poesi. Og kanskje finn ein det vakraste punktet i boka nett her:

«En tegning av prinsessen og soldaten som
står / rett overfor hverandre. Under står det:
‘God dag / og takk for sist, sa prinsessen.’
De to tar hverandre / i hånden og ser
alvorlige ut. Jeg tegnet / oppå tegningen
fordi jeg var så betatt av den»

Både apar og menneskebarn har frå eit ganske tidleg utviklingsstadium ein tendens til å rable på ting dei likar. Sjimpansar og barn rablar ofte på detpunktet i eit bilete kor det er mest detaljar, eller på auge og andlet. Når menneskebarn blir eldre lærer ein at ein ikkje skal rable på ting ein likar. Ein lærer at dette er å øydeleggje. Så går ein i somme høve over til å rable på det ein ikkje likar. Det handlar kanskje om eit ønske om å ta del i noko. Eit fysisk statement. Eit ytringsbehov. I teksten Om ‘How to Become a Non-Artist’ og Palle Nilsens ‘Modellen: En modell for ett kvalitativt samhalle’, skriv Ane om det å delta i kunsten. Ho stiller spørsmål ved om det i heile går an å snakke om publikum som deltakande. For, kan ein kalle det deltaking når kunstnaren har satt pre- missa og definert ein boks med spelereglar oppi? Eit anna spørsmål eg gjerne skulle ha skrive meir om her er «hvordan kan vi lære å tenke i systemer og institusjoner der metodologien fordrer lydighet?» Men dette er sikkert noko som allereie blir diskutert, og om det ikkje er det, så kan me snakke om det over ein kopp kaffi. Eg vil heller trekkje fram noko som eg ikkje reknar med at blir diskutert. Det gjeld leik. Leik er vel noko me alle har gjord fram til eit visst stadium i livet. Når eg tenkjer attende på leiken i barndommen, kjenner eg at livet er mindre alvorlegno. I denne teksten skriv Ane atter ei gong om sonen Einar sine installasjonar, men ho skriv òg noko som mange vaksne bør minnast på:

«For barn er lek selvfølgelig dødsens alvorlig. Det er gjort en mengde viktig forskning på leken og dens viktige komplekse funksjon i menneskelivet. Men i dagliglivet har lek kommet til å bety en form for underholdning. Vår reduktive forståelse av å leke gjør bruken av dette ordet nedlatende og nærmest kolonialistisk, på den måten at det kategoriserer og reduserer andre mennesker og deres aktiviteter, aktiviteter som vi ikke fullt ut forstår.»

Den første setninga tek utgangspunkt i at alle hugsar noko dei fleste kanskje har gløymd. Alvoret i leiken. Reglane som er satt opp og eksisterer som ufråvikelege rammer. Bryt du reglane får du ikkje vera med på leiken. Alvoret i leiken kan kanskje sjåast i relasjon til fleire av tema Ane tek for seg,som til dømes samfunnsstrukturar, roller eller klasseskilje. Er ikkje mange av desse basert på den same forma for regelsetjing og underkasting som i leik? Ein anna stad blir kunst og leik samanlikna. Men korleis kan ein samanlikne kunst og leik om ein ser på alvoret i relasjon til reglar? For, er ikkje ei av kunsten sine fridommar at ein kan velje kva grad eller på kva måte ein vil agere i møte med rigide reglar/regimer? I teksten Livet på skolen IV ser ho på ideen om likeverd i kunstutdanningssituasjonen. Kan ein snakke om maktbalanse/likeverd/fridom i relasjon til veiledingssituasjonen og pedagogiske strategiar? Eit av hovudmomenta i teksten er beskrivinga av ein iscenesett veiledingssituasjon kor dei tilstadeverande har fått ulike former for observatørroller. Det ligg ei konstant kontradiksjon i slike oppsett. Studentane kan reflektere fritt innanfor dei konstruerte rammene. Og kanskje er det slik at den beste måten å opne opp for å sjå verda frå ulike vinklar er nettopp ved å putte eit menneske inn i ein boks det ikkje har vald sjølv. Eg prøver framleis å forstå kva det vil seie å tenkje i boksar. Kan ideen om at det finst definerte boksar setje grenser for fridommen? Og er ideen om boksar og definerte grenser noko som heng att frå leiken i barndommen?

Om å dele sola mellom seg

Fleire av tekstane går i bane kring sola. Sol i relasjonen til arkitektur, og som eit definert klasseskilje i relasjon til natur og økonomi. På trass av at eg ikkje likar sol, budde eg eitt år i ein leilegheit med panoramautsikt på solsida i fjellsida av Ulriken. Det var svært lite triveleg å vera gjennombora av ljos heile formiddagen, og ettermiddagen. I Noreg er kanskje sol vesentleg når det gjeld straumforbruk. Har ein direkte sol inn vindauga heile dagen medan huset står tomt, er det godt og varmt når ein kjem heim. Kanskje er det ei av årsakene til at mange vil ha sol. I Manus til Fire studier av Oslo og New York II til dømes, seier arkitekt 1 at: «Alle skulle ha rett til sol og lys.» Svaret frå arkitekt 2 er: «De elementære gleder.» Er det ikkje slik all feilslått politikk startar; med ein idé om at alle er like og at alle har dei same ønsker og behov? For å sjå om det kan vera ein samanheng i repetisjon av setningar går eg til teksten med tittel De elementære gleder. Dette er ein del av ein avsluttande refleksjonstekst i samband med Ane sitt doktorgradsprosjekt. Her kjem ho i dialog med referansar, inn på sine personlege relasjonar til sol. Gjennom oppvekst. Gjennom auga til eit nyfødt barn som enno ikkje har eit språk til å forklare ljosflekkane i rommet. Det som får rommet til å endre karakter. Teksten handlar òg om hennar kunstprosjekt relatert til sol og økonomiske forhold i samfunnet. I teksten lærer eg at det faktisk eksisterer ord i bygningsloven som bestemmer kor mykje sol ein skal ha i leilegheiter, at dette har endra seg litt gjennom tidene, og at det ikkje berre er eit norsk fenomen. Og at sol handlar om pengar. Og kanskje blir det difor heller eit ønske om status enn eit faktisk ønske om kronisk sol. Og alle desse nye innfallsvinklane til nokon andre sine univers gjer at eg ville ha lest boka fleire gonger sjølv om eg ikkje skulle skrive om den. Fordi eg ikkje sjølv har sett verda frå det perspektivet. Fordi ho skriv på ein så sjølvsagt måte. Ein måte som får meg til å stille spørsmål ved om det bur fleire menneske i leilegheiter enn i hus her i landet. «Man kan kjøpe lukten av våt asfalt, fuktigheten i en gressplen, suset fra byen, glitteret i sjøen. Solflekkene på soveromsveggen om morgenen, dem du bærer med deg gjennom et helt liv, fra du er for liten til å forstå hva det er.»