Slumrande løver, årvaken profitt 11.05.2020 Kritikk

Lent mot gallerivindauget i gata som nesten er folketom, får eg nokre nyfikne, skeptiske blikk frå langt hald. Vi er alle «Den Andre» no, ein potensiell trussel for kvarandre. Den Andre var også Salomon Linda (1909–1962), den sørafrikanske Zulu-songaren som var opphavsmannen til låta The Lion Sleeps Tonight, men som aldri fekk tilgang på den enorme globale suksessen som følgde i kjølvatnet av den korte, improviserte melodien.

Sara Wolfert jobbar i kunstnarskapet sitt mykje med å utfordre validiteten i historier som i Vesten har blitt presentert som såkalla sanningar og gitte fakta, særskilt i spørsmål kring eigarskap, synlegheit og hierarki. At ho i denne utstillinga fylgjer songen si nesten hundre (!) år lange historie frå den fattige Lindas lystige toner til multimillion-konsernet Disneys juridiske nederlag, kjennest difor som eit naturleg val.

Det er mange grunnar å dekke tidsmessig, juridisk og geografisk i denne David mot Goliat-historia. Her har Wolfert valt eit godt grep med å lage animasjonsfilmen Head Channel & Lion – Waking of the Sleeping Lion Ear (2020), der to løver loser tilskodaren gjennom historia i form av ein dialog på omlag 18 minutt. Det er hjelpsamt at løvene raskt introduserer seg som gjøglarane/gravgravarane frå William Shakespeares stykke Hamlet (1599–1601), som den storslagne animasjonsmusikalen Løvenes Konge (1994) er basert på. Dei mange referansane i denne utstillinga fungerer både som verkemiddel og som poeng i seg sjølv, og ein del av Wolferts satiriske grep kan fort gå under radaren utan kjennskap til dei. Videoen får dermed dobbeltfunksjon som verk og som instruksjonsvideo, både for historia og for Wolferts kunstnariske tilnærming. Det er vanskeleg å ikkje vri seg (i grava?) av både skadefryd og skam når løvene retorisk, og med jord opp til halsen, spør kvar ansvaret ligg i det shakespearianske rimet: «Is he guilty as a turd? Or who is guilty as a turd? Are we guilty as it was a stolen song we heard?»

Å grave eller ikkje grave?

Ein reknar med at songen The Lion Sleeps Tonight totalt har generert ein plass kring 15 millionar amerikanske dollar, som i dagens grådige kurs vil seie oppunder 160 millionar norske kroner. Likevel døydde Linda så fattig at det tok familien hans nesten tjue år å få opp ein gravstein. Gravsteinar er derimot ikkje mangelvare på Entrée. Måleriserien Lion Channels (2020) heng på den eine veggen i eit nettsystem; rad på rad med kvitmåling på svart isoleringsskum, mest kjende frå lydstudio. Her har Wolfert spydig lagt kjende musikkinstitusjonar som Top of the Pops og ansvarfråskrivingar à la «See, in the early days of the industry …» til kvile på ei seng av industriens eige materiale. Nettopp Wolferts evne til å vri appropriasjonen ho kritiserer om til kunstnariske verktøy, er utstillinga si styrke og openbert ein arbeidsmetode ho har finslipt over tid. I føregåande utstilling «Ear Channel & Lion (/Waking of the Sleeping Lion Ear)» på Galleri BOX i Göteborg i 2019, gjorde ho ein performance der ho iscenesatte seg sjølv og andre som løver i shakespeariansk dialog. På Entrée har denne dialogen blitt inkorporert i den tidlegare nemnde animasjonsfilmen. Og sjølv om eg lurar på kva som blir tilført og kva som forsvinn i dei ulike uttrykka, mistenkjer eg at Wolfert meistrar å bevare både stil, bodskap og kjerne uavhengig av medium.

I sentrum av utstillingsrommet på Entrée er eit raudt spadehovud montert på ei stålstang i ein pidestall av treverk som imiterer ein LP-stabel. Stanga er organisk bua i ein u-formasjon, med spadehovudet peikande ned mot golvet. Det er vanskeleg å lese den som noko anna enn ein halverigert fallos, symbolsk for musikkindustriens makt. Spørsmålet er om den er på veg opp eller ned. Materialet gjev meg simultan trong til både å rette den ut og knekke den i to, som jo er ein del av den overordna problemstillinga. Det er lettare å kritisere maktforhald ein sjølv drar nytte av på papiret enn i praksis. Wolferts utstilling synleggjer dei svært forskjellige makt- og samfunnsposisjonane som finst i verda, ofte basert på absurd urettferdige ting som kvar ein er fødd og av kven ein er fødd. Konfrontert med den massive avstanden mellom det privilegerte utgangspunktet til Disney-konsernet og dei pårørande etter Linda, er det vanskeleg å ikkje la tankane gå til dagens nyheitsdekning. Frå townships i Lindas Sør-Afrika er det rapportert om familiar på ni som må dele eit såpestykke og ti liter vatn mellom seg, medan det frå Disneyland i Florida blir vist filmopptak av uendelege rekker med kø fordi i valet mellom liv og økonomi er valet openbert.

Men ikkje berre Disney utnytta Linda. Fylgjer ein tråden frå utgjevinga av songen – då kalla Mbube – på 1930-talet og vegen til Løvenes Konge rundt seksti år etter, er det eit tjukt nett av tvilsame typar som blir vevd saman over tiår. Ein skal heller ikkje underdrive betydninga av Rian Malans artikkel «In the Jungle: Inside the Long, Hidden Genealogy of ‘The Lion Sleeps Tonight’», publisert i The Rolling Stone 14. mai 2000, for den økonomiske oppreisinga Lindas familie til slutt fekk, sjølv om det var for lite og for seint. Hadde ikkje artikkelen ført til global harme og merksemd, kan ein berre spekulere i om det hadde vore like attraktivt for advokatar å føre saka på Linda-familiens vegne, som trass alt ikkje stod i posisjon til å betale for langvarige søksmål.

Kunst i koronaens tid

På gallerigolvet ligg halve keramiske løvehovud i intense fargar spreidd omkring. På veggen er det måla ein pote som held ein hovudskalle, refererande til Hamlets eksistensielle floskel om å vere eller ikkje vere, som unekteleg kjem nærmare i ei tid der folk stryk med av ein usynleg mikroorganisme. Kor mykje pregar den spesielle konteksta utstillinga finn stad i, i måten eg opplev den på? Parallellane mellom det som er innanfor og utanfor galleriets veggar er påfallande; juridiske dragkampar, forsterking av maktsenter, profittjakt, skeivfordeling, utnytting og retorisk tåkelegging. Men i Wolferts kunstkosmos er det ikkje dritsekkane som vinn i denne omgang, noko som kjennest nesten merkeleg trøystande.

Historia om ein fattig familie som saksøker eit av verdas mektigaste selskap og presterer den umoglege bragda å faktisk vinne, er så udelt optimistisk og positivt at det ikkje skulle forundre meg om Disney tok plottet om sitt eige nederlag og animerte det til ein storslått musikal, gjerne med litt ekstra prioritering på undersøkingar om lokalmiljø i Sør-Afrika for at historia skal vere så «autentisk» som mogleg. Heldigvis får vi historia servert gjennom Wolferts kritiske blikk og sarkastiske formspråk og ikkje gjennom ein sukkersøt farsott.