Om det å sette saman eit strukturert kaos 25.05.2020

Då ein tredjedel av verka til utstillinga «Et kollektivt kaosmos» hadde blitt rigga på tak, golv og veggar i Kunsthall Oslo, trådde regjeringas nye smittevernvedtak i kraft. Det resulterte i at fleire av dei 30 kunstnarane, samt tilsette ved Kunsthall Oslo, måtte gå inn i ein to veker lang karantene og la utstillinga med verka henge i limbo på ubestemt tid. Men, utstillinga treng ikkje frykte denne tilstanden av mellombels stillstand. Dette blir avdekkja allereie i utstillinga sin tittel ved termen kaosmos, eit omgrep nytta av tenkarane Gilles Deleuze og Felix Guattari i relasjon til kunst og forklarast som: «[kunst] er ikke kaos, men en samansetning av kaos og orden [kosmos] som frigjør visjonen eller sansinga slik at den konstituerer et kaosmos, et sammensatt kaos.» (1)

I ein samtale på Skype med initiativtakarane av «Et kollektivt kaosmos», Ida Madsen Følling og Markus Li Stensrud, fekk eg eit innsyn i eit utstillingsprosjekt som kontinuerleg veks gjennom verk og kunstnarar, stikk i strid med rammene karantenen har påført det og som i skrivande stund står som ein kunsten sin Noas ark, rastlaust ventande i Kunsthall Oslo.

Marius: De byrja med å invitere 28 kunstnarar gjennom ein open invitasjon i brevform. Formuleringa av brevet kan verke som eit slags kamprop til kunstnarar om å omfamne det som ligg til grunn for eit kunstnarisk virke.

Markus: Ja, litt som eit manifest.

Marius: Og korleis tenkte de rundt invitasjonen og valet om å sette i gong prosjektet på den måten?

Ida: Det vaks jo fram gradvis slik det ofte gjer, men i kjernen så ligg det at ein kjenner på ei auka instrumentalisering og at autonomiomgrepet smuldrar opp i all nyttetenkinga, og at dette igjen er på veg til å lure seg ned i undermedvitet til kunstnarane. Så vi hadde lyst til å bruke den frustrasjonen til å lage noko som var ein slags motpol til det.

Markus: Som ein viltvaksande organisme som kunne få lov til å pendle mellom kaos og orden og aldri heilt finne ei fast form. Vi har ikkje sagt kva folk skal gjere, og ingen har eigentleg fortalt oss heilt kva dei skulle gjere heller, før dei kom med det. Og så blir utstillinga til på staden saman med kunstnarane.

Ida: Det handlar jo på eit plan om kunstnarinitiativ, ei påminning om at det faktisk er vi som driv ting framover kollektivt, heller enn institusjonar og kuratorar. Og vi forstod eigentleg då vi begynte å besøke kunstnarane at det vart meir risikabelt og derfor meir morosamt å la det vekse fram organisk, som Markus seier, og leggje så få føringar som mogleg.

Allereie fem minutt inn i samtalen byrjar denne utstillinga å gro i hovudet mitt, der fleire metaforar for kva som utviklar seg i Kunsthall Oslo snik seg inn. Då også med bakgrunn i brevet som vart sendt ut til dei inviterte kunstnarane, som manar fram denne ideen om eit prosessuelt og levande prosjekt som både startar før og fortset etter utstillinga. Men det som står sterkast framfor meg, er dette fokuset på kunsten og kunstnarane. Og viss ein går inn på utstillinga sin Instagram-konto, ser ein korleis kvar kunstnar sin eigenart skal forvarast, behaldast og dyrkast: Frå Marte Johnslien sitt finurlege innblikk i materialet til Nora Joung på ein trehjulssykkel, så er det kunsten og kunstnaren som står i sentrum.

Marius: Det er jo ei samlande kraft, denne utstillinga; det er ingen distinksjon mellom kunstnarane og kunstverka, nesten som at dette er ei eining som er bygd opp av individuelle kunstnarar.

Markus: Ja, nettopp, og det var akkurat det vi ynskte, at det skulle bli ein totalinstallasjon, der skiljet mellom individet og kollektivet blir viska ut. 

Ida: Det står ei namneliste ved inngangen, men ingen utstillingskart. Og den er installert slik at verka meir eller mindre smeltar saman.

Markus: Invitasjonen og prosessen, med alle ateliervisittane, er også ein essensiell del av totalkunstverket. Det å vie kvarandre kollegial merksemd og omtanke. Invitasjonen vart sendt ut for lenge sidan, i 2018, og så kom svara litt sånn sporadisk i perioden etter det. Og så gjorde vi ikkje så mye meir, eigentleg. Vi lot teksten liggje der og gjære hos kvar kunstnar, så tok vi kontakt igjen eit halvt år seinare. Det fekk utvikle seg langsamt utan at vi la føringar eller press på kva kunstnarane skulle gjere. For det er jo noko med det at den kaosmosen ikkje er eit tema som skal illustrerast, eller at det i den ligg ei forventing om at kunstnarane skal oppfylle noko gitt. Det handlar om at kaosmosen er sjølve den kunstnariske prosessen, så same kva folk kjem med, eller kvar dei er i sin eigen prosess, så er det det utstillinga skal romme.

«Et kollektivt kaosmos» byrjar å verke som ein kropp. Kvar kunstnar er ein del av kroppen som til saman blir ein fungerande organisme. Og ein spør seg jo kanskje: «Men kva vil denne kroppen, denne skapningen? Verta elska? Likt? Gjere suksess?» Når eg skriv dette, er ikkje ironien vekke for meg heller; eg ynskjer å seie noko om dette med reine ord, især når prosjektet insisterer på å motsette seg språkleg forklaring og forankring. Men eg trur svaret er enklare enn som så, reflektert i at kvar del gir den meining, eit bodskap, og bodskapet er at kroppen utelukkande kan eksistera ved at ein samlast. Og det kroppen ynskjer, er å skape; bruke bilete framfor ord. «Et kollektivt kaosmos» vert med andre ord eit fellesskap, der kunstnarar vert samla, søker saman, rundt eit ynskje om å skape noko som både er deira og tilhøyrer oss alle.

Markus: I starten, då vi besøkte Siri Aurdal, kom det fram at ho kunne tenkje seg å lage eit større nytt verk av pleksiglasplater. Og desse transparente, farga platene og dei geometriske formene deira stod fram for oss nærast som å opphalde seg i eit ein-til-ein-forhald med komposisjonsplanane vi skriv om i invitasjonsteksten. For Deleuze og Guattari representerer kunstartane ulike plan i kaos, komposisjonsplan, og kunstnaren har ei unik evne til å skape nye plan, nye verder og til å binde alle desse verdene saman. Dette samsvarte altså utruleg godt med Siris idé, så i tett dialog med Siri og med uvurderleg hjelp frå Eline Mugaas vart verket utarbeida for å kunne fungere som utstillinga sitt «totalgrep»: Eit strukturerande, ordnande element i kaoset.

Ida: Siris verk er ein variasjon som er repetert fire gonger med former som kan minne om ein kube: Dei heng som ein H, men så er det også bogar i to av elementa som besøkande kan bevege seg gjennom. Så allereie då vi hang opp MDF-skissa til verket, skapte det ei veldig fin inndeling og bevegelse i rommet, og heilt fram til halvvegs i installeringsperioden, då vi måtte avslutte, så har denne eininga haldt seg.

Markus: Vi fekk hengt opp det endelege pleksiglasverket dagen før vi måtte i karantene. Og så er det jo litt profetisk og vakkert at Siri, som den mest erfarne utstillaren (fødd i 1932, red.anm.), har valt å kalle verket sitt for Noas Ark, ein båt som skal romme alle oss andre.

Ein Noas ark, eit kaleidoskop som tek frå kvarandre noko definerbart og set det saman til ei ny eining, prisme som bryt lys slik at fargar blir avkledd, forskyvingar i tid og rom. Eit «kaosmos» med andre ord; heilt enkelt, og komplisert på same tid. Ei utstilling av kunst, med kunstnarar, for kunstnarar, organisk buktande og herleg frittalande, og ikkje minst eit fellesskap som me alle kan ta del i.