Naboane har atter ein gong heist flagget

Frå vindauget i stova mi kan eg telje tre norske flagg som virvlar hissig i vinden langs fjorden. Naboane har atter ein gong heist flagget, og dei flaggar ofte. I byrjinga trudde kjærasten min og eg at dei feira åremålsdagar, ettersom dei tre ulike husstandane høyrer til den same storfamilien. Men flagginga er av ein så hyppig karakter at dei i tilfelle må flagge åremålsdagar for sju generasjonar både bak og fram i tid. Kvifor all denne flagginga? Kven er den for, kva ynskjer dei å seie? Kan det å flagge vere ein uskuldig hobby, eller er det alltid ein underliggjande kommunikasjon som ligg til grunn? Tekst av Sara Kollstrøm Heilevang.

Oliver Ressler sitt Oil Spill Flag (2020) blir heist opp att utanfor Tromsø Kunstforening, juni 2020. Flagget er ein del av Unfolding Questions, Codes, and Contours (2012–2020). Foto: Ronald Johansen / iTromsø, 2020.

Raudt, kvitt, blått og lilla

Ein dag på barneskulen delte læraren min ut om lag tretti A4-ark, alle med dei same geometriske linjene i ein komposisjon som ville fått Mondrian til å vri seg i grava. Oppgåva: fargelegge det norske flagget. Raudt for blod, kvitt for snø, blått for fjord? Berre to fargeblyantar var naudsynte; det kvite fanst allereie i Xerox-papiret.

Eg hugsar oppgåva som dørgande keisam, men eg hugsar også at eg var takksam over å ikkje skulle ta fatt på eit albansk, polsk eller meksikansk flagg, med sine avanserte ørnemotiv som verka komplett umogleg å skape ei attgjeving av. Dette er det fyrste minnet eg har om å kjenne på å vere takksam for å vere eit menneske fødd på det geografiske territoriet som er landet Noreg. Og det gjennom eit flagg. Takk Gud for den protestantiske arva det er å kunne sleppe å teikne og fargeleggje ei ørn, og heller halde seg til enkle linjer og fargeflater!

Bakgrunnen for fargane i det norske flagget er (heldigvis?) mindre dramatiske enn barndomsspekulasjonen min rundt symbolikken av blod, snø og fjord. Det er meir nærliggjande å tenkje at det er eit resultat av latskap, ettersom fargane er valde etter den franske trikoløren, brukt saman med mottoet «fridom, likskap og brorskap» (Liberté, égalité, fraternité). Adopterte ein desse som minner om idear verdt å streve etter, eller fordi ein tenkte på dette som eigenskapar råkande for det norske folk? I 2014 dukka sambandet mellom den norske folkeidentiteta og den franske trikoløren opp att, etter at kunstnaren Lars Ram berg sitt verk Liberté (2003/2014) vart sett opp på nye Eidsvolls plass i Oslo i samarbeid med KORO. (1) Verket består av tre originale, franske gatetoalett frå 1979 designa av JC Decaux, og redesigna av kunstnaren. Toaletta har fargane raudt, kvitt og blått og var originalt tiltenkt plassert ved Rikspoli tisk senter på Eidsvoll i anledning 100årsjubileet for oppløysinga av unionen med Sverige i 1905. Dit kom dei aldri, ettersom det vart for sterk kost for den norske folkesjela, med dåtidas kulturbyråd i Oslo, Torger Ødegaard (H) i spissen, å plassere eit offentleg tilbod for menneskeleg avfallshandtering framfor nasjonalforsamlinga. (2)

I all den tid Noreg som nasjon meir enn gjerne har appropriert fransk etikk og estetikk, var pussig nok ikkje eit av dei meir progressive forslaga frå den franske revolusjon om å tilgjen geleggjere plassar for menneskelege behov og hygiene, særskild interessant å ta stilling til.

Lars Ø Ramberg, Liberté (2003/2014). Verket, som er fullt ut funksjonelle offentlege toalett i blått, kvitt og raudt, har vore plassert ein rekke stadar i inn og utland, her under den 52. Veneziabiennalen i 2007. Det henspeglar på den franske flaggtrikoloren og mottoet «Liberté, égalité, fraternité», som kan lesast på taket av skulpturane/toaletta. (Strofa inneheldt opprinneleg også «ou la mort», altså døden; seinare fjerna då det ikkje hadde like positive assosisjonar). Det har utspring i den franske revolusjonen (1789–1799), men kan òg bli funne att i land påverka av Frankrikes koloniføring. Arbeidet som kan sjåast i Oslo er utført på oppdrag av KORO (URO) med konsulent Bo Krister Wallström i samarbeid med Oslo kommune (Kulturetaten og Bymiljøetaten), JCDcaux og arkitektfirmaet mmw. Foto: Lars Ramberg.

«Unité et indivisibilité de la République. Liberté, égalité, fraternité ou la mort», plakat frå 1793. Radering, 45 × 58 cm. Tilhøyrer Bibliothèque nationale de France. Kjelde: Gallica Digital Library via Wikimedia Commons.

Kva flagg angår

Det er ikkje krav om å vere ein nasjon for å ha eit flagg, men det finst ingen internasjonalt anerkjende nasjonar utan. Per dags dato er 197 anerkjende av FN som sjølvstendige nasjonar, og alle dei har sine spesifikke bodskap å melde. (3) Ofte kan ein gjette seg til kva for ein region flagget representerer berre ved å sjå på fargane. Ein finn ikkje så mykje grønt i dei europeiske flagga, men i dei afrikanske er det grønt i nesten alle. Grøn skal symbolisere landskap, vegetasjon og fruktbarheit, og det er kanskje mindre av det i dei kaldare landa mot nord. I Midtausten held ein seg stort sett strengt til ulike kombinasjonar av grønt, raudt, kvitt og svart, der det israelske flagget, i kvitt og blått, stikk seg ut som om det var ein fargesprakande Moods of Norwaydress i ei gravferd.

Fargane seier også noko om verdisystem, til dømes om det handlar om idear om fridom eller om naturlege ressursar som vegetasjon og frukt barheit. Søker ein opp spesifikke flagg, får ein ofte opp fargekodane slik at ein skal få den nøyaktig riktige tonen, nesten som å fylgje ei strikkeopp skrift eller eit fargekart over måling på Jernia. Ifylgje den norske regjeringa skal raudfargen vere PMS 186C og blå PMS 281C. (4) Den kvite er ikkje oppgitt. Kanskje finst det ikkje ein fargekode for symbolet for reinleik og overgjeving?

Det finst berre to noverande nasjonar med lilla i flagget; Dominica og Nicaragua. Felles for dei begge er at flagga er ganske nye (1990 og 1971), og at lillafargen utgjer svært små felt i flagget, som detaljar i ein papegøye og ein regnboge. Mangelen på lilla i flagg er ikkje tilfeldig; det har tradisjonelt vore ein sjeldan og svært dyr farge å framstille (det kravde visst over 9 000 sjøsniglar å lage eit gram av tyrian purpur), noko som historisk har gjort den assosiert med overklassen, då særskild dei kongelege. Dronning Elizabeth 1 (regjerte 1558–1603) gjorde det ulovleg å nytte fargen for andre enn monarkane sjølve og adel, og til dags dato er det ein ynda farge for den britiske dronninga som ofte er å sjå ikledd lilla, nesten som om ho er sveipt i flagget til den umoglege fargen. (5) På eit vis er det nesten som ein vedunder leg langfinger til historia at flagget for ei av verdas største minoritetar i dag er umogleg utan den same fargen, for i Prideflagget sin regnboge er alle fargar med, kongelege eller ei.

Nicaragua sitt flagg har lilla i regnbogen, og Dominica i papegøyen (biletet). Kjelde: Wikimedia Commons. Det er for øvrig føringar for bilete som skal vise attgjevingar av flagg samt at dei skal følgje spesifikasjonar for fargar og proporsjonar.

Flagg, men korleis nytte det?

Er eit flagg aktivt eller passivt? Vinden, eller mangel på den, får herse med det som den vil. Det finst folk som sjekkar vindhastigheita før dei flaggar, og som har funne ut kva vêr som i deira meining er optimale forhald. Sjølv føretrekk eg mykje vind; især når flagget vrir seg rundt seg sjølv i hissige knutar, så fort at ein berre får sett det i korte glimt før det plutseleg ser heilt annleis ut. På vindstille dagar heng flagg rett ned og minner meir om triste vaskeklutar enn ein tekstil med bodskap. Flaggar ein innandørs, kompenserer ein ofte med å presentere det som ei todimensjonal flate, eksempelvis utstrekt på veggen, eller dandert for å skape volum.

På fjorårets pressekonferansar frå USA var det ofte så mange flagg i bakgrunnen av talarstolen at det nesten såg meir ut som ein skog enn flagg. Ein kan interagere med flagg når dei står slik. Verdas mektigaste mann vel å kysse og klemme flagget, nytte kroppen sin til å kjærteikne det framfor kameraet. «America will land the first woman on the moon – and the United States will be the first nation to plant its flag on Mars.» (6) Flagtoo.

Symbolikken og utsjånaden på eit flagg er altså fullstendig overgjeven til omstenda og konteksten. Korleis ein behandlar eller handlar med flagget, betyr noko. Flagg er så symbolsk at å ta i det er som å ta i eit eldjern. I videoverket Woman cleaning shame (2014) nytta kunstnaren Gitte Sætre det norske flagget til å vaske bakken utanfor Stortinget, ein kommentar til politikarar si mottaking av Dalai Lama då han vitja landet. Det fekk folk til å reagere, og då videoverket seinare same år skulle visast som ein del av prosjektet av det offentlege kunstlandskapet Mellom Himmel og Fjord. SJÅ! i Hardanger, vart verket demontert etter om lag ei veke.

I eit intervju mellom skribent Elizabeth Schei og Sætre gav kunstnaren uttrykk for at intensjonane hennar med flagget – og ynsket om å diskutere kva det skal symbolisere – vart totalt parkert av å nytte flagget som verkemiddel. (7) Det vart for sterk kost til at folk klarte å sjå forbi det fysiske symbolet i seg sjølv.

Kvifor set flagg i gang så sterke kjensler i menneske? Flagg som ofte består av enkle, fargerike, geometriske flater, har stor betydning for folk, som leser mykje identitet og meining i det. Interessant nok manglar mange evna til å overføre tilsvarande lesing av meining og identitet i abstrakt kunst som også ofte består av enkle, fargerike, geometriske flater. Det er med andre ord ikkje det visuelle uttrykket i seg sjølv, men i symbolikken at rommet for desse sterke kjenslene oppstår.

Sterke kjensler har det også oppstått under prosjektet Unfolding Questions, Codes, and Contours, sette i gong av Randi Grov Berger ved visingsrommet Entrée i Bergen. (8) Sidan oppstarten i 2012 har prosjektet vakse til heile 70 ulike flagg laga av kunstnarar som spenner over 26 nasjonalitetar. Prosessen bak denne utstillinga har vore lang. Ifylgje initiativtakar Grov Berger kom ideen til ved å legge merke til alle flaggstengene i sentrum av heimbyen Bergen som tok plass i offentlegheita, men som oftast var tomme. Her opna det seg eit potensial for å invitere kunstnarar med tilknyting til byen til å syne verk i offentlegheita på nye måtar. Kva skjer, og kva må ein plutseleg ta stilling til, når publikummet ditt er alle?

Det byrja med 10 lokale kunstnarar, på ulike flaggstenger i byen. Randi fortel at ei stor utfordring var å få godkjenning av dei ulike bygnings eigarane til å nytte flaggstengene deira. På eit vis er det ikkje så merkeleg; desse bygningane utgjer ofte store delar av eigarane sine eigne identitetar, og eg ville sjølv vore betenkt for å flagge noko eg ikkje visste kva var, eller mangla kontroll over. Den utfordringa vart ikkje mindre då prosjektet reiste over Atlanteren i 2013 og skulle flaggast i New York i anledning biennalen Performa. Her vart også utfordringar knytte til offentleg flagging store. I Bergen står flaggstenger som regel som einslege stakar mesteparten av året, medan det i USA er kultur for å flagge kvar som helst og til ei kvar tid. Dette fekk ei ekstra betydning i kraft av at det å heise eit nytt flagg i USA implisitt betyr at ein må fjerne det amerikanske flagget som allereie heng der til fordel for noko anna. Då vert plutseleg flagging eit spørsmål om lojalitet og hierarki. Flagging er seriøs verksemd i dette landet (og i mange andre, for så vidt). Ettersom det er ulovleg å brenne eller kaste flagg, har dei måtte utvikla eigne deponisystem for å kvitte seg med dei, nesten som om flagg er ei form for heilag materiale.

Elsebet Rahlff har jobba med flagg sidan 70talet. Prosjektet World Flags / Verdens flagg (1990–2000) inkluderer flagg frå alle verdens nasjonar, vist alternerande på prosjektet sine eigne 100 og 9,5 meter høge flaggstenger. Del av Europeisk kulturhovedstad 2000 og vist blant anna i forbindelse med Europaparlamentet i Brussel i Belgia og på Festplassen i Bergen. Prosjektet er produsert i samarbeid med 3RW arkitekter og BIT Teatergarasjen.

Flagga i Unfolding Questions, Codes and Contours har vore på omfattande reisefot, og dei fem siste åra har dei alle flagga i Tromsø. Sumaren 2020 vart flagget Oil Spill Flag (2020) av den austerriske kunstnaren Oliver Ressler stole frå Tromsø Kunstforening, eller rettare sagt: frå flaggstonga utanfor. (9) Arbeidet syner eit norsk flagg dynka i det som ser ut som oljesøl, så tittelen er svært beskrivande. Men til trass for at fleire av dei andre flagga har meir eller mindre openberre kritiske bodskap, vart berre dette eine verket stole. Den som stal kunstverket, hadde korkje økonomisk profitt eller adrenalinjag som grunnlag for tjuveriet. Han var berre oppriktig provosert.

Det interessante her er både innstillinga tjuven hadde til samfunnet og kor oppriktig, offent leg opent og fort han tilstod. Kunsttjuven Gunnar Nerdrum er høgsterettsadvokat, hans profesjonelle liv har å gjere med lov og rett, moral og etikk. Så kvifor i alle dagar tok han det? I ein epost til nettavisa iTromsø skriv han: «Jeg ble så forarget da jeg så det tilsmussede flagget at jeg tok det ned og har tatt vare på det. At man leker seg med Roald Amundsen, får kanskje passere. Men når man tilgriser det norske flagg, er borgerne i sin rett til å gripe inn.» (10)

Hadde den svært symbolske bruken av olje slett ingenting å seie? Frå same sak: «Jeg har ikke problem med spørsmål om norsk oljepolitikk, men slik behandler man ikke det norske flagget, utover det har jeg ingen kommentar, sier Nerdrum til iTromsø, som også forteller at han er medlem i Tromsø Kunstforening.» Var det altså berre akta av å grise til i seg sjølv, som var det provoserande? Kunne det like gjerne vore jula sitt ribbefeitt eller ein nyfødd sitt oppgulp heller enn olje, som hadde evna til å provosere fram dette tjuveriet? Nerdrum overrekte sjølv flagget tilbake, men han ville ikkje sjå vekk frå at han kunne kome til å stikke av med det att.

Fleire av flagga kjem med opne formanin gar, utan å verte stolne. Til dømes kan flagget Give Us Back Our Stars (2013) av amerikanaren David Horvitz, som skapte ei attgjeving av dei nøyaktig same orda i tittelen i kvitt mot svart bakgrunn, vanskeleg lesast som noko anna enn ei direkte ordre. (11) Her finst ingen andre visuelle verkemiddel eller metabodskap. «Berre gje oss den jævla stjernehimmelen tilbake, for faen!» Etter pandemien sine altoppslukande konsekvensar i år kunne endeleg ein gladnyheit meldast: I India (eit av verdas mest luftforureina land) rapporterte folk om at dei kunne sjå fjellet Himalaya for fyrste gong. (12) Horvitz sitt flagg gjekk frå ordre til profeti. Verda vart endeleg mørk; himmelen kom attende.

Gitte Sætre, Woman cleaning shame (2014). Stillbilete frå video. Opptak: Frode Sten Jacobsen.

Den som stal kunstverket, hadde korkje økonomisk profitt eller adrenalinjag som grunnlag for tjuveriet. Han var berre oppriktig provosert.

Flagget for Finnskogen er ein favoritt hos skribenten. Foto: May Gullikstad frå Grue Finnskog. Ein spesiell takk til Jørn Skaslien i Finnskogdagene for å grave i arkiva.

For at eit flagg skal vere effektivt, bør det signalisere klart og tydeleg – helst med færrast moglege verkemiddel, det bør vere lett å kjenne att og kunne bli tolka raskt.

Kraftige stemmer

På utstillinga «Unfolding Questions, Codes, and Contours» på Tromsø Kunstforening i haust blei som nemnt alle dei 70 flagga for fyrste gong samla under eit tak. Felles for dei fleste er at dei ikkje opererer med vant flaggkutyme, men behandlar flagget som materiale og medium på andre måtar.

Kunstnarane fekk eit par kriterium å forhalde seg til. Ettersom flagga skulle kunne pro duserast og reproduserast hurtig av Grov Berger, kunne dei til dømes ikkje gjere flagget for unikt eller manipulere det på ein måte som forhindra dette. Med andre ord er flagget Oil Spill Flag ein fotografisk dokumentasjon av det originale flagget dynka i olje, og ikkje det originale flagget i seg sjølv. Kunstnarane kunne dermed ikkje ta i bruk verkemiddel som å til dømes kutte, lime eller sy direkte i flagget, sjølv om dei vart oppmoda om å inkorporere praksisen sin i det visuelle uttrykket.

På dette viset er dei nesten som den totale motsetnaden av korleis kunstnaren Elsebet Rahlff har arbeidd med serien Verdens flagg (1990).(13) Rahlff har jobba med flagg sidan tidleg 70-talet, men i 2000 vart akkurat dette prosjektet, som på det tidspunktet omfatta omarbeiding av flagg frå over 200 nasjonar, synt i Brüssel, Reykjavik og på Festplassen i Bergen. Flagga er laga i ein omsten deleg prosess som inneber kvitt stoff behandla med kjemikaliar og fargebad, der dei ender opp i ein gråtone som ikkje finst i nokon av nasjonal flagga i verda. Dei er perforerte med hol av mindre og større storleik, av di ein skal kunne sjå gjennom nasjonalsymbola og på staden flagget faktisk er. (14) Det er ein svært stadsspesifikk og samfunnskritisk måte å arbeide på, og desse flagga er laga på ein måte som vanskeleg kan la seg reprodusere slik flagga i «Unfolding Questions, Codes and Contours» kan.

Eit av flagga som tilhøyrer sistnemnde prosjekt, er svenske Erik Larsson sitt Suspension (2013). (15) I det sviv det som ser ut som ein modell av eit beinledd eller knehase, kring i eit bylgjande Burberrymønster. Her eksisterer vinden si rørsle i bakgrunnsmotivet, og saman med det forvrengte og strekte beinleddet gjev perspektiva nesten ei fysisk kjensle av kvalme av å sjå på Ikkje så rart, kan hende, ettersom kunstnaren sjølv fortel om å vere utmeld frå storsamfunnet geografisk og fysisk, etter å ha øydelagd kneet sitt og vorte midlertidig rørslenedsett. I den korte erklæringa hans om flagget samanliknar han denne ufriviljuge isolasjonen med boka Walden (Life in the Woods; 1854) av Henry David Thoreau, som omhandlar sjølvstende og uavhengigheit.

Å flagge si eiga smerte og svakheiter står i sterk kontrast til det meir utbreidde flaggsymbolet for styrke, nemleg mi barndoms frykta ørn. At ørna er eit universalt symbol på mot, styrke og frykt lausheit, kjem klart til syne i at det er nytta som symbol i sju av verdas flagg. Det er også tydeleg at nettopp dette er viktige eigenskapar for ein nasjon å fronte, noko som gjev Larsson sitt flagg ein eim av opposisjon; det personlege, nære og sårbare i kontrast til symbolet for styrke og makt.

Vi er tilbake ved start: Flagg er eit kommunikasjonssystem. Det har avsendar, og det har mottakar. For at eit flagg skal vere effektivt, bør det signalisere klart og tydeleg – helst med færrast moglege verkemiddel, det bør vere lett å kjenne att og kunne bli tolka raskt. Det er sjeldan mykje tekst i flagg, ettersom tekst i motsetnad til fargar, mønstre og motiv krev ei viss kjennskap til skriftspråket. Eit flagg med det greske alfabetet vil vere komplett uforståeleg for alle som ikkje kan lese nettopp dette skriftspråket, medan dei fleste kan identifisere eit bilete av til dømes ei løve som ei løve, uavhengig av språkleg tilhøyrsle. For å fortsette med den nemnde utstillinga; der har derimot heile 18 av dei 70 flagga tekst, hovudsakleg på engelsk. Nokon treng eit mirakel; nokon har kome for å gjenopprette demokratiet, nokon saknar deg mest når dei ser på nattehimmelen. Nokon orsakar seg, og eit av flagga lovar at noko vil kome til ein som eins eigen idé (eg ventar enda på manifestasjonen av dette noko, men finn setninga poetisk og håpefull der den sviv rundt i sin eigen opne slutt).

Den mest kryptiske bodskapen finn ein kan hende i nederlandske Mathijs van Geest sitt flagg And Then It’s April Already (2012). (16) Flagget vart heisa utanfor Stavanger Kunsthall som «Flag of the Week» i overgangen mars–april 2014, som gav det eit visst tidsmessig samsvar mellom omgjevn adane og bodskap, men i utstillingsperioda under vinterhalvåret i Tromsø manglar dette. Det er lenge både til og frå det var og vert april att, og ved å forankre bodskapet i ei viss tid bryt van Geest med tidløysa nært sagt alle flagg forsøker uttrykke. Det er ei pussig setning å putte på eit flagg.

Setninga er svært open, det er vanskeleg å tyde om det er frustrasjon, forundring eller optimisme som ligg til grunn for denne leiken med tid. Bruken av ordet already («allereie») antydar ei kjensle dei fleste av oss kan kjenne att, dette merkelege fenomenet av å vere i utakt med tid som passerer og plutseleg finne seg sjølv kortare eller lengre frå si eiga indre klokke. Setninga er både framand og kjend på same tid, og desse laga med moglege tydingar gjer det til eit flagg som sender tankane meir til dadaistane sin leik med ord og motvilje overfor meiningsberande omgrep og pompøse symbol, enn til høgtidlege flaggdagar.

På nasjonaldagen 2021 skal eg for fyrste gong flagge med det kvenske flagget. Mon tru om det då vert naboane mine som klør seg i hovudet og lurar på kva i alle dagar det er vi vil seie med det.

Kvensk flagg hos skribenten, truleg ikkje korrekt montert i tråd med flaggskikk. Foto: Sara Kollstrøm Heilevang (2021).

Flagga til dei små stadane

Eit av dei mest interessante områda prosjektet har vore på, må vere Nesflaten i Rogaland. I ei bitte lita bygd med stor oppsving på 1960-talet grunna kraftutbygging finn ein byggjefelt og bygg for kraftanlegget laga av arkitekten Geir Grung. Funkisstilen dette er bygt i, minner lite om tradisjonelle grendestrauk på Vestlandet, og då flaggprosjektet kom til bygda, kunne lokalbefolk ninga stolt heise kunstverk i sin eigen hage. Det er omlag 100 husstandar i området, og det er ein hugtakande tanke å førestille seg dei alle flagge kvart sitt kunstverk i denne unike arkitekturlomma på ein aude stad litt sør for Folgefonna. Kva slags samtalar hadde dei med einannan, og fans det flaggsjalusi?

Den franske kunstnaren Sammy Engramer som var på residens der, enda med å skape eit flagg – A flag contract (welcome to Nesflaten Community) (2013) – for samfunnet i Nesflaten, som vart innlemma som eit av dei 70 flagga. (17) Det har svært mange element; her er alt som trengs for å identifisere ein lokalperson, gjort greie for: Ein kronhjort og ein sau steglar på kvar si side av det lokale hotellet (som minner litt om ein UFO) plassert i sentrum, med kraftleidningar som kjem mot ein frå skogen bak. Begge dyra har av ein eller annan grunn på seg genser, som eg vel å tolke som eit internt referansenikk til dei lokale. Estetikken minner elles om ei blanding av animasjonsserien South Park (1997–) sine forenkla og fargerike menneskeskikkelsar, og gamle norske vevtepper. Kjærleikserklæringa er til å ta og føle på, her skal ingen gløymast eller bli oversett, men heller drukne i ein straum av dei elementa som utgjer Nesflatens identitet. Meir er trass alt alltid meir.

Det er lett å gløyme dei positive, meiningsberande kjenslene eit flagg kan ha. Årevis med seminar og verk om nasjonalisme, ekskludering og annleisheit som førekjem relativt ofte i kunstverda, har nok ført til at både eg og mange med meg assosierer flagg fyrst og fremst med svært negative sider.

Ofte er det jo også slik at flagg er nytta som symbolsk representant for det aller verste som finst i menneskeheita. Men det finst også flagg som er komne til tufta på dei aller finaste sidene ved menneske, nemleg leik.

Favorittflagget mitt er flagget for Finnskogen. Flagget kom til på impuls under Finnskog-dagane i 1978, då bilen til rallykøyraren Per Engseth skulle dekorerast. (18) Tanken var å ta utgangspunkt i dei skandinaviske flagga, men med krossen måla mot høgre og på frihand. Fargane vart valde utifrå kva som var tilgjengeleg på verkstaden; svart Bengalakk og grøn. Flagget, som seinare vart sydd av damene i Finnskog-Søm, fekk fargar valt utifrå dei fargane som var tilgjengelege i systova, og som var tilnærma like dei på bilen. Proporsjonane vart gjevne utifrå breidda og lengda på stoffrullane, og det beige korset på bilen vart erstatta med eit sølvstoff. Dette har fått flagget til å sjå ut som ein svært strekt og reversert versjon av dei skandinaviske, med eit ganske mørkt uttrykk. Det vert heisa kvart år under dei nemnde Finnskog-dagane, og så vidt meg kjend er det ikkje i nytte til anna enn å signalisere starten på desse dagane med tøys og moro kvar sumar.

Joar Nango, The Sámi flag hand-drawn from memory by a white, middle-aged man (2020). Attgjeven med løyve frå Tromsø Kunstforening og Entrée.

Ofte er det jo også slik at flagg er nytta som symbolsk representant for det aller verste som finst i menneskeheita. Men det finst også flagg som er komne til tufta på dei aller finaste sidene ved menneske, nemleg leik.

Dei fleste flagg har svært strenge reglar for proporsjonar, fargar og korleis dei skal nyttast. Finnskog-flagget har tøya alle desse reglane.
Det er ei regle som seier at reglar er til for å brytast. Ein kan tøye dei, vri og vrenge, og ettergå dei i saumane. Det finst også reglar for korleis
ein skal brette eit flagg fysisk, i seremonielle lag. Ofte ser ein det i militære gravferder, særskild frå USA (igjen dette landet!) der kister til soldatar er sveipt i nasjonalflagget, og der medsoldatar i nøye utført koreografi til slutt brettar flagget saman og overleverer det til dei gjenlevande pårørande.

Tar me eit blikk tilbake på «Unfolding Questions, Codes, and Contours», kan ein i flagget Fold (2013) av Stian Ådlandsvik sjå malen over desse brettane kome til syne i eit grått og svart geometrisk mønster. Flagget er ein representasjon av ein spesifikk måte å vere i rørsle med flagget, nesten som ein pardans. For min del får eg direkte assosiasjonar til gamle oppskrifter på korleis ein dansar selskapsdansar, med bilete av svarte, forenkla fotspor med piler for å indikere rørsle mønster og sekvens. På eit vis blir det å tenkje på forlystande selskapsdans i festleg lag ein rørande motsats til det flagget faktisk representerer; ein striks og alvorleg måte å informere om korleis ein korrekt skal pakke saman eit flagg i ein kontekst som ofte involverer unaudsynt tap av menneskeliv. «Unfolding Questions, Codes and Contours» rommar mykje. Seriøse politiske bodskap, leik med assosiasjonar og nasjonal identitet, språklege gåter, arketypar, globalisering og klima er berre nokre få knaggar å henge flagga på. Det er vanskeleg å sjå for seg ein logisk slutt på prosjektet, all den tid flagg som tema tilsynelatande har ei uendeleg kjelde å ause frå. Ein ting eg likevel finn litt pussig, er at det ikkje verkar som at kunstnarane har hatt så mange meiningar om viktigheita av kvar på flaggstonga flagget skal henge. Då eg spør Randi Grov Berger om nokon av kunstnarane ville flagge på halv stong, er svaret «nei». Kanskje er det her flagget sitt symbolske potensial blir for heftig, til og med for kunstnarar.

Likevel er det eit av flagga som peikar seg ut som eit der heisinga av det i seg sjølv får eit viktig lag med meining. Flagget Cloud (2013) av Kjersti Foyn består av nettopp eit bilete av ei sky og heisinga og senkinga av flagget sender tankane til dette evige krinslaupet av vatn som regnar ned på oss frå himmelen, for så å fordampe opp att. (19) Det er ein hugtakande tanke at dagens norske væskelating (apropos Liberté!) kan verte morgondagens sårt tiltrengde filtrerte regn i tørkeramma Sør-Afrika.

Flagget Cloud (2013) av Kjersti Foyn består av nettopp eit bilete av ei sky og heisinga og senkinga av flagget sender tankane til dette evige krinslaupet av vatn som regnar ned på oss frå himmelen, for så å fordampe opp att.

Kjersti Foyn, Cloud (2013). Del av Unfolding Questions, Codes, and Contours (2012–2020). Attgjeven med løyve frå Tromsø Kunstforening og Entrée.

Å sende kunstige skyer opp på himmelen har det i årevis vore spekulert om kan vere eit effektivt grep mot global oppvarming. I 1990 ville den britiske forskaren John Latham forsøke å spraye skyene kvitare (for å auke refleksjonen åt sola) med sjøsalt, og var på leit etter ein ingeniør til å utvikle eit sprayesystem.

Å sende kunstige skyer opp på himmelen har det i årevis vore spekulert om kan vere eit effektivt grep mot global oppvarming. I 1990 ville den britiske forskaren John Latham forsøke å spraye skyene kvitare (for å auke refleksjonen åt sola) med sjøsalt, og var på leit etter ein ingeniør til å utvikle eit sprayesystem. (20) Kva det blei til med den ideen, veit eg ikkje; 30 år seinare ventar vi framleis på ein mirakelspray. Mellombels får vi sende kunstige skyer av typen Clouds til himmels og håpe på det beste.

Til slutt: Korleis ville mine flaggentusiastiske naboar stille seg til Woman cleaning shame (2014) av Gitte Sætre eller Oil Spill Flag (2020) av Oliver Ressler? Flagget som fenomen held fram med å følgje menneskeheita på godt og vondt. I går flagra den skumle typen seg gjennom kongressen i USA, og melde om demokratiet sin potensielle fallitt. På øya der eg bur, er bakken dekt med frost, og naboen sitt flagg er bytta ut med dekorative juleljos, framleis i raudt, kvitt og blått. For eit par veker sidan mottok eg sjølv mitt aller fyrste flagg i posten, sendt frå Alta with love. Bakgrunnen er blå, og litt utanfor midten er det ein sirkel i fargane raudt, kvitt, svart og blått med ei gul, seksblada rose inni. På nasjonaldagen 2021 skal eg for fyrste gong flagge med det kvenske flagget. Mon tru om det då vert naboane mine som klør seg i hovudet og lurar på kva i alle dagar det er vi vil seie med det.

Installasjonsfoto frå utstillinga «Unfolding Questions, Codes, and Contours» (2020). Attgjeven med løyve frå Tromsø Kunstforening og Entrée.

I tillegg til KORO var Kulturetaten og Bymiljøetaten med på laget. Les meir her
Kumano-Ensby, Anne Linn, «– Politisk sensur av kunsten», NRK
Mulcey, Marine, «A World Tour of the States not recognized by the UN», omsett av Perrier, Lucie, Le Journal International
Regjeringen [Utenriksdepartementet og Store norske leksikon), «Det norske flagg», sist oppdatert 15.03.2016, Regjeringa sin nettstad
Melina, Remy (2011), «Why Is the Color Purple Associated With Royalty?», Live Science
Hoare, Callum, «Moon landing bombshell: Secret files ‘shine new light’ on true Apollo 11 story», Express
Sætre, Gitte i Schei, Elizabeth (2015), «Sensur og ytringsfrihet i kunsten», (Oslo Open) Kunstfestival
Unfolding Questions, Codes, and Contours omfattar heile 70 flagg og er eit kunstprosjekt kuratert av Randi Grov Berger ved Entrée i Bergen, i samarbeid med L/R, Performa og Tromsø Kunstforening. Utgåver av arbeidet er presentert ved Entrée (2012); L/R i Nesflaten (2013); Performa Biennial i New York (2013); Kunsthall Stavanger (2014); og Tromsø Kunstforening (2015–2020). Sistnemnde visning har vore den mest omfattande, og fyrste dag i kvar månad dei siste fem åra har ein tilsett ved Tromsø Kunstforening heist eit av flagga. Ei retrospektiv utstilling vart også gjennomført ved same institusjon mellom 10. oktober–12. desember 2020.
Grønvoll, Eline (2020), «Omstridt kunstverk stjålet fra Kunstforeninga», iTromsø
Moe, Marianne Lein (2020), «Høyesterettsadvokat Nerdrum hevder han står bak tyveriet av flagget med oljeflekker», iTromsø
Sjå meir på «Flag of the Week: David Horvitz», Kunsthall Stavanger si nettstad
Gardiner, Beth, «Pollution made COVID-19 worse. Now lockdowns are clearing the air.», National Geographic
Sjå nokre fleire fantastiske glimt fra prosjektet her: «WORLD FLAGS – a visual art project – concept and produced by Elsebet Rahlff», TRANS Internet-Zeitschrift Kulturwissenscaften
Nilsson, Ørjan, «Det gikk jo fryktelig galt», BA
Sjå meir på «Flag of the Week: Erik Larsson», Kunsthall Stavanger sin nettstad
«Flag of the Week: Mathijs van Geest», Kunsthall Stavanger sin nettstad
Les meir om flagget på: «Flag of the Week: Sammy Engramer», Kunsthall Stavanger sin nettstad
«Om Finnskogdagene»
Sjå meir på «Flag of the Week: Kjersti Foyn», Kunsthall Stavanger sin nettstad
Smedley, Tim, «How artificially brightened clouds could stop climate change», BBC

Sara Kollstrøm Heilevang (f. 1991) bur og arbeider på Askøy. Ho vart uteksaminert i 2017 med master i kunst ved Faktultet for kunst, musikk og design (KMD, UiB), og jobbar hovudsakleg med jakt og fiskekultur i kunstpraksisen sin. Ho skriv fast for Billedkunst.

Naboane har atter ein gong heist flagget 25.03.2021