Å velje seg eit språk
– Kvar kjem motiva frå? Dukkar dei opp i atelieret, eller medan du gjer andre ting?
Nerdrum får somme gonger motiv frå draumane, og han fortel om problemet med at draumane ikkje kan fotograferast. Men motiva kjem ikkje berre frå draumane. Dei kan dukke opp tilfeldig. Somme gonger kan utfordrande situasjonar få fram motiv.
Men kvifor ville han måle i utgangspunktet? Kvifor ikkje eit anna språk, som til dømes skulptur?
Nerdrum svarar at han i utgangspunktet ville bli komponist, ikkje målar. Men familien hans ville korkje at han skulle bli komponist eller målar. Dei hindra han i å få tak i piano, men målarpenselen klarte dei ikkje halde han unna. Når eg ser måleria hans, kan eg sjå komponisten, sjølv om tonane er utan lyd. Så legg han til at han òg kunne ha blitt ein god kriminell. Han er i det minste flink til å stele kunnskap frå fortida. Men vegen hans til måleriet starta ikkje med å stele frå dei gamle meistrane. Den starta med at han kopierte modernistiske målemetodar. Men det blei for dyrt, seier han. Det blei brukt for mykje måling i tjukke lag, og måleria blei for fort ferdige. Nerdrum har lært sjølv utan å bruke andre sine fasitar, eller metodar, anna enn frå det han har lært av til dømes Rembrandt, ved å sjå. Han lærte med blikket og ved å bruke lang tid på kvart måleri. Ikkje ved repetisjon av ein metode.
Form, metode, kjensler og fornuft
– Kjensler eller fornuft? Det rasjonelle mennesket, eller mennesket som eit naturfenomen?
Nerdrum svarar raskt fornuft. Kitschen er djup i si overfladiskhet, medan kunst er overflatisk i si djupn. Öde seier «ja takk, begge deler». Faren seier at naturen er eit taust vesen. Fornufta er rivalen hans. Og fornufta er eit metabegrep, men naturen er sirkulær. Tida går i sirklar, og ein må ha mat, og alt går i syklusar. Naturen er eit stort horehus: Sjølv ei bladlus har behov, før ho blir teken av ei marihøne. Dei er utan blygsel i naturen. Og det er kanskje difor naturen oftast har ei tilbaketrekt rolle i måleria deira. Naturen er likevel det som gjer at ein står støtt. Kontakten med jorda. Det rasjonelle i å ha føtene trygt planta i jord, hevdar Öde.
– Kan samtida sine utfordringar, som til dømes klimautfordringar, Black Lives Matter eller andre samtidsfenomen dukke opp i måleria dine?
Den eldre Nerdrum svarar at måleria deira ikkje vil bli vurdert som noko relevant for samtida, grunna forma. Så snakkar han vidare om korleis naiviteten gjer tida fattig. Ved å berre la det barnslege sleppe til kan ein ende opp med å sjå verda i eit forenkla perspektiv. Eg tenkjer attende på noko han snakka om tidlegare. Då fortalde han om ei gruppe folk som hadde teikna saman, og korleis dei i ettertid skulle peike ut den teikninga som var best. Vedkomande som stod bak ideen om utpeikinga, valde ei naivistisk og «dårleg» teikning, og snakka om kor leiken og fri ho var. Men teikninga var ikkje bra, sa Nerdrum. Var ikkje blitt slik av ein vilje. Ikkje av kunnskap. Ikkje av bevisste val. Öde føyer til at fenomen i samtida berre er interessante om dei har tidlause aspekt ved seg.
– Då eg var tenåring, gjekk eg i lære hjå ein som målar klassisk, figurativt. Der skulle ein ikkje starte å måle før ein hadde lært å teikne, fordi ein aldri kan måle betre enn ein klarar teikne. Mange år seinare oppdaga eg at mange brukar overhead, projektor eller lysbord for å få motivet på plass. Då eg oppdaga det, slutta eg å prøve å få ting «riktig», og eg slutta å måle. Har de liknande reglar her, eller tankar om at teikning er noko ein må beherske før ein målar?
Nerdrum svarar at han starta som amatør, utan reglar. Han kallar det Goya-metoden. Den handlar enkelt og greitt om å setje i gang friskt og uredd og lære undervegs, gjennom å prøve, og som allereie nemnt: ved å sjå.
Eg trur ein treng meir enn berre vilje til å prøve og et sett med auge, for å kome dit Nerdrum er. Nerdrumskolen, som Memorosa-gruppa har sitt utspring i, er inspirert av verkstadane som eksisterte i Italia under renessansen (frå rundt seint 1400-talet og mot 1600). Her jobba ein sjølvstendig, og måla og teikna om kvarandre. Ein er sjølv ansvarleg for struktur og disiplin; ingen bestemmer, eller stiller krav frå utsida. På same måte som Nerdrum, jobbar elevane hans i hovudsak med modell, eller står modell sjølv med spegel ved sida av staffeliet. Dei tek ikkje utgangspunkt i fotografi, men kan ein sjeldan gong bruke det som ein liten referanse. Dei har òg mange bøker liggjande i atelieret, der dei kan studere og hente kunnskap frå fortida.
Det store spørsmålet om blått
– Kvifor har de ikkje lov til å bruke blått?
Dette var det spørsmålet eg på førehand hadde tenkt ut flest potensielle – og feilaktige – svar på. Svaret som eg fekk, var at svart og kvitt er familiære fargar. Årsaka til at Nerdrum og elevane hans ikkje brukar blått, er at dei vil at fargane skal vere frå ein avgrensa palett. Når ein blandar himmelen si blåfarge av svart og kvitt, vil den vere i slekt med dei kvite felta i huda, og det svarte i mørke område. Og om ein brukar kontrastane riktig, ser det blått ut utan å vere blå pigment. Dei brukar sjeldan sterke fargar. Han trekk Henri Matisse fram som eit døme, og kallar fargebruken hans vulgær. Nerdrum fortel om korleis han stemmer fargane opp mot kvarandre. Korleis han brukar dei til å trekkje fram eigenskapar hjå kvarandre, og slik får fargar som står tett, til å endre seg. Eg ser komponisten Nerdrum kome fram att klarare i presisjonen med å plassere dei vage fargetonane saman, slik at dei får stillheita til å bli eit crescendo av mold, jord og hud. Han fortel om ein type veldig grøne steinar han fann ein stad i Russland. Han tok med seg nokre av steinane. La dei i vindauget på hotellrommet. Då var dei ikkje lenger grøne, men grå. Det var den raude fargen rundt dei som hadde fått dei til å sjå grøne ut. Som i måleriet. Fargane spelar på kvarandre, og triggar nærliggjande strenger til å skape nye tonar. Det kalde og det varme. Og difor treng ein ikkje bruke blått. Öde seier at blått er ein giftig farge i måleriet, sidan blått ikkje finst i huda.