Bergen Assembly 2022: Svermen er samla 07.11.2022 Kritikk

Vi ser ut som ei turistgruppe på speed frå eit parallelt univers der vi småspring etter eit neongult og oransje vesen, kledd i noko som best kan skildrast som ei krysning mellom kleda til ein Tour de France-syklist og ein samurai. I øyra har vi alle kvar vår øyrepropp, kamuflert i klumpar av loddetinn, som seier oss ting som: «I denne verda [¼] i denne verda har også eg rett til å konstruere ideen om sjølv, ein behaldar av kaos.»

ALifveForms – prosjektet til kunstnaren JP Raether – og kreasjonen «Schwarmwesen» hastar oss i eit valdsamt tempo over Bryggen i Bergen – den skeive, vetle relikvien frå hanseatarane si stordomstid som no er på UNESCO si verdsarvliste. På eit tidspunkt svingar vi innom ein av dei mange turistbutikkane som utgjer dagens bryggehandel, slik at vesenet får kjøpt seg ein replika gipssuvenir av eit av bryggehusa, for deretter å gå amok på det med ein vinkelslipar.

Heile tida mottek vi små, fragmenterte drypp av ville fabuleringar frå vesenet på øyret. Om flokkmentalitet; om global handelshistorie og systerskap; om å vere i verda og å konstruere verder å vere i. Av alle desse verdene er den vi er i (den verkelege?), på Bryggen i Bergen kor vi tek vi del i det performative verket Schwarmwesen [6.1.7] Bryggens Beifang under opningshelga av Bergen

Ein sær formel

Det er fjerde gong triennalen Bergen Assembly går av stabelen, denne gongen med kunstnaren Saâdane Afif som tilretteleggar («convener») og kurator Yasmine d’O. Som ein kuratorisk paraply er triennalen ramma inn av ei overordna historie, eit skodespel om ei slags Indiana Jones møter Asbjørnsen og Moe-aktig jakt på ein sjukant med eit avansert namn. Denne sjukanten, heptaederet, manifesterer seg som sju «rollefigurar» med sine respektive utstillingar beståande av tre prosjekt, plassert innanfor fleire områder i byen.

Forvirrande? Ja. Men rollefigurane er generelle nok til å tolkast opent og som representantar for aktuelle tema.

Nokre gongar er det nesten latterleg tydeleg, som «Professoren» som held til ved Fakultetet for kunst, musikk og design (KMD) ved Universitetet i Bergen; andre gonger mindre openbert, som «Mopedisten» ved Bryggens Museum.

Felles for dei alle er at personane kan knytast opp mot dagsaktuelle problemstillingar.

I store glasskåp blir eit utval av relativt små skulpturar (Art from the Dephts of the Mines) vist, nøysamt tilverka av kol.

Skulpturane er for det meste laga av austeuropeiske gruvearbeidarar (hovudsakleg frå Silesia, Europas største område for utvinning og handsaming av damp- og kokskol og som dekk delar av Polen, men også Tsjekkia og Tyskland) i etterkrigstida fram til jappetida og portretterer ofte arbeidarklasselivet i industrien og kvardagslivet.

Det er tydeleg at hjelmen er ein viktig identitetsmarkør, ettersom den dukkar opp i nesten alle scenario, anten det er arbeidaren som klemmer kjernefamilien, eller er på jobb i gruva.

Dei figurative skulpturane har ein tiltrekkande materialitet; avhengig av ståstad framstår kolet med ei anten skinande blank eller matt, djup overflate, og det skjøre kolet står i fin kontrast til framsyningane av ein «maskulin» arbeidarkultur. Kol er som regel knytt til global klimapolitikk, og å sjå det nytta som eit materiale å skape i framfor eit middel til destruksjon kjennest godt i ei tid der ein konstant får høyre at absolutt alt går til helvete.

Dei andre elementa i Gyldenpris Kunsthall er fyrst og fremst lyd, i form av Augustin Maurs’ prosjekt NOTHING MORE og Claude Debussys musikalske komposisjon Led soirs illuminés par l’ardeur du charbon («Kveldar oppljost av brennande kol» frå 1917). Fyrstnemnde besøkte Svalbard i mars 2022, kor han funderte over forhaldet mellom musikalsk og geologisk tid.

Svalbard er også plassen for den einaste norske kolproduksjonen, og i år er Store Norske Spitsbergen Kulkompani¹ i ferd med å rydde opp etter hundre års tung industri og gruvedrift ved gruvesamfunnet Svea.² 

For omlag hundre år sidan – ved den same tungindustrien sin oppstart – var komponisten Debussys familie dauden nær grunna fattigdom. Den musikalske komposisjonen framført på «Kullmannen», vart i si tid skipa som betalingsmiddel for ein pose kol så familien kunne overleve vinteren.

Det at lyd som medium er immaterielt, er med på å opne opp for eit tankespenn som snor seg frå store refleksjonar kring geologisk tid til dei meir nærliggande, og for mange svært alvorlege og høgst konkrete, som kva for romtemperatur ein har råd til å møte denne vinteren med.

I årets utgåve av triennalen har dei valt å gå vekk frå den obligatoriske katalogen, og i staden jamnt gjennom året publisere tidsskriftet Side Magazine, kor kvar rollefigur får ei utdjupande fylgjeutgåve.

Her finst tekstar som varierer frå frydefulle analyser av Hieronymus Bosch’ måleri The Conjurer (ca. 1502), undersøkingar om koplinga mellom suvenirar og minnet, til kunstnarbeef og fabuleringar om offentleg kunst på flyplassen Flesland. Magasina er nerdete saker, og den som har ein forkjærleik for sære papir, vil nok finne mykje glede i det sarte, skjøre Opakal av IGEPA.

Å gå for desse tidsskrifta som format heller enn den klassiske gigantboka er eit lurt grep som i større grad opnar for at tekstmateriale som fylgjer triennalen, får eit etterliv. Ein utstillingskatalog vart det heilt på tampen, likevel, men med lansering i avslutningshelga er dette som ein dokumentasjon for ettertanke å rekne heller enn ein guide til korleis lese triennalen.

Byvandring

Mønstringa har fått husrom i alle større kunstinstitusjonar med litt areal i byen, samt enkelte andre offentlege og semi-offentlege rom, som nemnte Bryggens Museum, Østre Skostredet og Kafé Mat & prat.

Sistnemnde tilhøyrer rollefiguren «Turisten», og er til dagleg ein del av Engensenteret sykehjem, for anledninga omgjort til ein totalinstallasjon (La Cantina de la Touriste) av kunstnaren Sol Calero. Med fargesprakande flisemosaikk og trepanel, gjev den kjensla av å vere i eit slags laust definert Syden, samstundes som det ikkje overdøyver undertonane av å vere ein del av ein institusjon kor mange lev sine daglege liv.

Det er også over ein mild ramen på kafeen at det går opp for meg kor likt ramen og betasuppe er, og at det sjølvsagt passar bra som ein hovudrett på ein sjukeheim. Som eit sideprogram får Kafé Mat & prat i helgene inn ulike kokkar som kuraterer eit trerettars middag til den livsbejaende sum av 300 kroner per hovud, og set dermed sjukeheimen greitt på kartet.

I likskap med Kafé Mat & prat er også dei andre kunstverka under rollefiguren «Turisten» verk ein trer inn i. På KODE 1, Permanenten, vandrar ein inn i Exochambre av Dominique Gonzalez-Foerster, som minner om eit veldig strigla filmsett med americananostalgi, og stripete veggar (Trahisons [Betrayals]) av Daniel Buren, kor ein vert oppmoda om å ta eit sjølvportrett.

Det er for så vidt deilig med plassar kor ikkje blikket vert slukt inn av kunst med ein gong, men KODE 1 er for min del kanskje den minst spanande delen av triennalen, mykje fordi det som fyrst opplevast som eit deilig fråvere av menneske, brått vert øydelagd av nemnte sjølvportrett som er projisert på veggen.

Speglinga til turisme er openberr, all den tid vi insisterer på å ta bilete av oss sjølv i nye kontekstar («Eg var her!»), men det hadde gitt arenaen mykje å heller kunne spekulert i ein turisme utan folk, og kva tilreisande menneskeleg nærvær har å seie for til dømes utviklinga av ein stads identitet.

I Østre Skostredet har rollefiguren «Sannsigeren» fått spreie seg ut i ulike mindre areal, som klubbhuset Østre, eit gamalt trehus og Northing, eit av byens nyare tilskot på kulturscena som tilrettelegg for utveksling mellom austasiatisk kunst og kultur i Noreg.

På sistnemnde finn ein diktet Vers om gjeld av Miriam Stoney. Han er utgjeven på norsk, engelsk og kinesisk i same bok/objekt av Kinakaal forlag (Ben Wenhou Yu og Yilei Wang, som også driv Northing), og er ei designperle.

Eit steinkast nedi gata, og som del av «Sannsigeren», kan ein entre eit nedslite trehus, kor Alvaro Urbano med verket The Great Ruins of Saturn kastar eit nikk til Platons huleliknelse³. I ein mørk underetasje spinn silhuettar av kjende landemerke som Eiffeltårnet, logoar som Mikke Mus’ øyrer og dinosaurar kring i ulike oppljoste konstellasjonar. Langs veggane snurrar skuggane seg forstørra kring sine eigne og kvarandre sine aksar, ein taxi køyrer gjennom ein stegosaurus før Fridomsgudinna forsvinn i ei mørk blindsone for så å dukke opp at bak neste sving.

Figurane i seg sjølv er så nedstrippa og enkle at dei framstår som noko som kunne vore eit pedagogisk opplegg i ein barnehage, men dei sparsamme effektane og samspelet mellom dei, gjer inntrykk: Det er kaotisk, roterande, attkjenneleg og forvirrande, og hovudet spring mellom å tenkje på kosmiske masseutslettingar av heile artar, og fornøyelsar i pariserhjul.

I eit siderom blir det vist ein film som nyttar same sjablongar som i hovudrommet, men denne gongen meir som ei historie med ei handling som blir driven framover heller enn dreiande i sirkel, kor menneskehanda som røyrer ved figurane, er klart til stades og foreslår eit mogleg framtidsscenario.

Meir fokusert

I årets triennale er det færre kunstnarskap presentert enn tidlegare, noko triennalen er godt tent med. Kvar rollefigur husar tre prosjekt, ikkje alle nødvendigvis i same bygg, noko som gjev meir fysisk og mentalt rom for å ta til seg (eller tre inn i) det ein opplever. Det gjev også meir plass til å la utstillingsarenaane sine arkitekturar og historier tre fram i tydinga av rollefigurane – frå Bryggens Museum som forvaltar spor av skipinga av byen, til det nye KMD, som forvaltar framtida sine kunstnarar.

Bergen Assembly er eit rart dyr som kvart tredje år skiftar ham, indre organ og beinstruktur, og denne gongen står triennalen i heptaederets teikn. På Bryggen hukar Schwarmvesenet seg ned over suveniren, som om det febrilsk forsøker å rekonstruere med superlim på enden av ein sjølvportrettspinne, etter fyrst å ha dissekert det med vinkelslipar.

På øyret får vi fragment av filosofiske betraktningar kring reisene som fylgjer suvenirane, om menneskeliv i transitt som fylgjer handelens logikk for å overleve. I denne verda er vi eit virvar av meta-eksistensar i historisk, teknologisk og handelsmessig tid, og Assembly presenterer eit breitt materiale å utforske desse med.