Frå glasur til beredskap 22.08.2024

Kunst og kultur er viktigare enn nokon gong, var det siste Kultur- og likestillingsminister Lubna Jaffery sa i Tigerstadsteatrets debatt «Kultur er beredskap!» (15. august, red.anm.), der òg forsvarssjef Eirik Kristoffersen var til stades i panelet. Totalberededskapkommisjonen leverte sist år NOU-en (Noregs offentlege utgreiingar) Nå er det alvor – Rustet for en usikker fremtid til Justis- og beredskapsdepartementet, men utan å nemne kulturlivet. Etter kritikk frå fleire hald har denne utelatinga i etterkant, litt etter litt, vakse til ein debatt der ein peikar på kva rolle kulturlivet har i nasjonen sin beredskap. For kva skal ein med kuler og krutt om befolkninga ikkje har vilje til å forsvare seg? Eit angiveleg Churchill-sitat har blitt referert til fleire gonger: Etter forslag om å kutte i støtte til kulturlivet under 2. verdskrig skal han ha svart at ein ikkje kunne kutte i kulturbudsjetta no, for kva har me då att å kjempe for?

Det som oftast går att i diskusjonane om kunst og kultur si rolle i beredskap, er verdien av kulturminne som ein del av identiteten til ein nasjon. Det er ei kjensgjerning at kulturminner er bombemål i krigføring for nettopp å råka denne identiteten,for slik å demoralisere og bryte ned forsvarvilja i befolkninga hjå motstandaren. Dette har me i nyare tid sett både i Ukraina og i Gaza. Dette gir oss noko å grunna over – sjølv i fredelege nasjonar som Noreg.

Ved utbrot av ei krise eller ein krig vil det naturleg nok oppstå ein unntakstilstand der den umiddelbare reaksjonen til befolkninga er å sleppe det dei har i hendene for å gjera det som er naudsynt i situasjonen. Men om unntakstilstanden dreg ut, slik me til dømes no ser i Ukraina, blir det aktive og levande kulturlivet ein viktig aktør for å oppretthalde identitet og for å styrke motstandsviljen i befolkninga.

Noko har endra seg 

Me som arbeider i kunstfeltet er vane med å høyre flosklar om demokratiet og den «viktige kunsten» som skal provosere, når politikarane held festtalane sine. Men budsjetta som blir lagt rundt neste sving, avslørar at kunst og kultur i realiteten blir oppfatta som glasur og den minst viktige posten i budsjettet. Kulturpolitikarane våre sit nedst ved forhandlingsbordet, og skal ein kutte, står kulturbudsjettet klart for hogg.

Pandemien blottla mangelen på økonomisk sikringsnett for oss kunstnarar. Og i ettertid har fleire trekt fram at kulturlivet var det første som vart stengt ned då pandemien råka, og det siste som vart opna opp. Også her ligg det ei sjølvmotseiing.

Men no ser eg ser at haldninga er på veg til å endre seg, og denne kulturen sin fernissaktige festtaleterminologi er no på veg til å bli skifta ut. Inntoget av kunstig intelligens, algoritmer, fake news, og ikkje minst at Noreg grensar til ein stor nasjon som har gått til angrep på eit anna naboland, gjer at det faktisk er alvor no. Som aktive utøvarar og skapande kunstnarar er me kulturberarar og ein del av dette alvoret. Kunsten me skapar har sjølvsagt sin eigne verdi, men kunsten bidreg samstundes til identiteten vår og er eit uttrykk for ytringsfridomen me som ein demokratisk nasjon verdset høgt.

Justis- og beredskapsdepartementet med ansvaret for NOU-en frå Totalberedskapskommisjonen, vil no bearbeide innhaldet og utforme ei melding til Stortinget. Det er denne meldinga, og ikkje sjølve NOU-rapporten, som dannar grunnlaget for Stortingets vidare behandling av saka.Her har me ein jobb å gjera. No er det naudsynt at kunstfeltet i samarbeid mobiliserer for å sette ord på betydninga til det levandre kulturlivet og behovet for å styrke det, og rolla vår i den totale beredskapen.

Kanoner og stridshovud kan teljast, men kunst- og kulturlivet sin funksjon som motstandskraft i krigs- og krisesituasjonar er vanskeleg å måle. No må me bruke situasjonen som har oppstått, til å finne ord og bygge argumentasjon som er forståeleg utover våre eigne ekkokammer.

Ansvar for kulturlivet må dessutan inn i planverket. Me ventar på ny kulturlov. Noreg treng ei kulturlov med forplikting på fylkeskommunalt og kommunalt nivå for kulturlivet som ein del av beredskapen. Dette kan òg bidra til å snu trenden me har sett dei siste åra, der estetiske fag blir nedprioritert i skuleverk og undervisning.

Ikkje alle vil spele fotball

Eit par utspel frå Fremskrittspartiet (FrP) på seinsommaren viser at valkampen fram mot neste års stortingsval allereie er i gong. Som respons på kuttet til forsking innan akademia foreslo FrPs medlem av Stortingets Familie- og kulturkomite, Silje Heimdal, å legge ned KORO – vårt statlege organ for kunst i offentlege rom – og heller bruka midla til forsking.

Neste ut er FrP-leiar Sylvi Listhaug og FpU-leiar Simen Velle som med auka ungdomskriminalitet som bakteppe stod på Ekebergsletta under Norway Cup og proklamerte til pressa at dei ynskjer å prioritere breddeidrett framfor finkultur for betre integrering. Ved å omdirigere middel frå kunstnarstipend til breddeidrett håpar dei å redusere kriminalitet og styrke samhøyret.

Saman med Den norske Forfatterforeningen (DnF) skreiv Norske Billedkunstnere (NBK) eit debattinnlegg, publisert i Klassekampen 13. August («Frp og finkulturbløffen», red.anm.), der me går i rette med FrPs sin bruk av ordet «finkultur» og ynskjet deira om å omdirigere Statens kunstnarstipend til finansiering av kunstgrasbaner. Med flittig bruk av det konstruerte ordet «finkultur» prøver FrP å sanke veljarar som er misnøgde med offentleg pengebruk, men det speglar på ingen måte røynda i det norske kulturlivet i dag.

Sjølv om behovet for kunstgrasbaner i Oslo er reelt, så famnar ikkje breddeidretten alle. Kunst og kultur er òg ein viktig bidragsyter til integrering og fellesskap blant ungdom. Kunsten som vert skapt, kjem publikum til gode gjennom utstillingar – utstillingar som òg vert formidla til barn og unge – utstillingar som ofte er gratis for publikum å besøke. I tillegg er kunstnarar ofte initiativtakarar og bidragsytarar til initiativ i lokalmiljø, som festivalar, debattar og fellesverkstadar.

Barne- og ungdomsåra er viktige for personleg utvikling. Barn har ulike behov, og for den som ikkje finn ein naturleg plass i ballspill og breiddeidrett, er kulturlivet ein stad ein både kan finne tilhøyrsle og fellesskap, og kor ein kan utvikle personlege eigenskapar og eit potensielt talent innan eit kunstnarisk uttrykk. På same vis som innan idrett, er det viktig å ha aktørar innan kunstfeltet som er gode og kan hevde seg internasjonalt, til inspirasjon og som rollemodellar for nye generasjonar. 

I eit samfunn der ein møter sjølvbetjente kasser i butikkar, chat-boksar og telefonsvararar når ein søker hjelp, er kunst og kulturlivet arenar der ein har høve til å møte folk. Ifølgje ei undersøking av Norsk Monitor gjennomført for Virke er det fleire som besøker utstillingar i løpet av eit år, enn som besøker idrettsarrangement.

Kunst vert skapt med erfaring frå levd liv. Slik bidreg hantil å sjå verda på nye måtar og gjer oss i stand til å diskutere grunnleggande demokratiske verdiar. Kunst spelar ei rolle i både integrering og beredskap, ved å gi næring til liva me lever. No er det viktigare enn nokon gong at kunst- og kulturfeltet kjem med innspel og melder oss til debatt på nye arenaer.

Alltid beredt!